Nghĩa vụ quân sự là nghĩa vụ của công dân với tổ quốc, đây là nghĩa vụ vẻ vang và cũng bắt buộc công dân phải chấp hành thực hiện chế độ nghĩa vụ khi đến tuổi. Tuy nhiên, mọi công dân không phải ai cũng có những điều kiện, tiêu chuẩn đầy đủ để tham gia thực hiện nghĩa vụ quân sự. Do vậy pháp luật đã quy định những điều kiện, trường hợp tạm hoãn nghĩa vụ quân sự để công dân có thời gian đảm bảo được quyền, lợi ích và những tiêu chuẩn, điều kiện mà pháp luật đưa ra để thực hiện nghĩa vụ quân sự. Về điều kiện, hồ sơ, trình tự thủ tục tạm hoãn nghĩa vụ quân sự được quy định tại Luật nghĩa vụ quân sự năm 2015 và những văn bản pháp luật khác có liên quan.
Về điều kiện tạm hoãn nghĩa vụ quân sự
Điều kiện tạm hoãn nghĩa vụ quân sự được quy định tại Khoản 1 Điều 41 Luật nghĩa vụ quân sự năm 2015và Khoản 1 Điều 5 Thông tư số 140/2015/TT-BQP, theo đó điều kiện gồm:
Thứ nhất là những công dân không đạt tiêu chuẩn về sức khỏe theo quy định của Bộ y tế và của Bộ quốc phòng đưa ra đối với tuyển chọn công dân thực hiện nghĩa vụ quân sự.
Theo quy định của pháp luật, công dân được gọi nhập ngũ khi đủ 18 tuổi đến hết 25 tuổi; trường hợp công dân đi học tại các trường đào tạo đại học, cao đẳng, trung cấp thì sẽ được tạm hoãn nhập ngũ trong thời gian của khóa học, sau khi hết khóa học thì sẽ tiếp tục được gọi nhập ngũ cho đến hết năm 27 tuổi.
Về điều kiện sức khỏe thì người được xếp hạng sức khỏe dưới sức khỏe loại 3 , tức là sức khỏe loại 4, 5, 6 thì sẽ không đủ điều kiện nhập ngũ. Đối với các công dân sức khỏe loại 3 nhưng nghiện ma túy, mắc HIV/AIDS, hoặc bị các tật khúc xạ về mắt như là bị cận thị từ 1,5 điop trở lên, bị viễn thị ở các mức độ thì cũng không gọi nhập ngũ vào quân đội. Việc xác định loại sức khỏe như thế nào thì sẽ do Hội đồng khám sức khỏe ở địa phương căn cứ trên quy định tại Thông tư số 16/2016/TTLT-BYT-BQP của Bộ Quốc phòng và Bộ Y tế quy định về việc khám sức khỏe thực hiện nghĩa vụ quân sự để quyết định.
Thứ hai là vì mục đích nhân đạo và tạo điều kiện ổn định cuộc sống cho nhân dân thì nhà nước quy định tạm hoãn đối với công dân là lao động chính và duy nhất trong gia đình phải trực tiếp nuôi dưỡng nhân thân mất khả năng lao động hoặc chưa đến tuổi lao động, hoặc khi gia đình bị thiên tai, dịch bệnh, lũ lụt gây thiệt hại về người và tài sản, nhưng chỉ có một người lao động chính duy nhất của gia đình và được Ủy ban nhân dân xã xác nhận tình trạng trên thì công dân đó được phép tạm hoãn nghĩa vụ quân sự.
Thứ ba là công dân hiện đang là con một của bệnh binh hoặc là con một của người bị nhiễm chất độc màu da cam bị suy giảm khả năng lao động từ 61%-80%. Với hoàn cảnh gia đình hiện nay nếu công dân đi thực nghĩa vụ quân sự thì không có ai chăm sóc người nhà vì gia đình không còn ai do vậy với trường hợp này thì nhà nước cho phép công dân tạm hoãn nghĩa vụ quân sự.
Thứ tư là trong gia đình của công dân có anh, chị hoặc em ruột đang là hạ sỹ quan, binh sĩ trong quân đội nhân dân hoặc trong công an nhân dân do vậy việc công dân tiếp tục đi thực hiện nghĩa vụ quân sự nữa thì không cần thiết do vậy nếu thấy cần thiết thì công dân hoàn toàn được hưởng chế độ tạm hoãn nghĩa vụ quân sự.
Thứ năm là người được Ủy ban nhân xã quyết định cho đi đến xã đặc biệt khó khăn theo dự án phát triển kinh tế – xã hội của nhà nước theo diện di dân, dãn dân theo quy định của pháp luật, với những công dân này thì việc thực hiện nghĩa vụ quân sự lập tức sẽ không đáp ứng được và ảnh hưởng đến công việc ở những nơi vùng sâu, vùng xa.
Thứ sáu là công dân hiện đang là cán bộ, công chức, viên chức, thanh niên xung phong nhưng đã được điều động tới làm việc, công tác ở những vùng đặc biệt khó khăn về kinh tế – xã hội.
Thứ bảy là công dân đang đã và đang học tại cơ sở giáo dục phổ thông hoặc đang được đào tạo trình độ đại học, trình độ cao đẳng hệ chính quy thuộc cơ sở giáo dục đại học hoặc cơ sở giáo dục nghề nghiệp trong thời gian một khóa đào tạo của một trình độ đào tạo.
Như vậy công dân nào đáp ứng được một điều kiện trong các điều kiện trên thì hoàn toàn được tạm hoãn nghĩa vụ quân sự.
Về hồ sơ tạm hoãn nghĩa vụ quân sự
Nếu đủ điều kiện để hoãn nhập ngũ và có nguyện vọng được hoãn thực hiện nghĩa vụ quân sự, khi đến đợt yêu cầu gọi nhập ngũ, công dân muốn được hoãn nghĩa vụ quân sự cần phải chuẩn bị một bộ hồ sơ bao gồm những giấy tờ sau:
+ Đơn xin tạm hoãn nghĩa vụ quân sự
+ Giấy chứng minh điều kiện được hoãn nghĩa vụ quân sự. Tùy từng trường hợp điều kiện cụ thể mà giấy tờ chứng minh sẽ có thể khác nhau.
- Nếu công dân thuộc trường hợp chưa đủ sức khỏe để tham gia nghĩa vụ quân sự thì cần xin giấy kết luận tình trạng sức khỏe của cơ sở khám chữa bệnh tại địa phương;
- Nếu công dân thuộc trường hợp gia đình khó khăn thì cần phải có Giấy xác nhận của Ủy ban nhân dân cấp xã về hoàn cảnh gia đình khó khăn khi bản thân là lao động chính của gia đình;
- Trường hợp công dân có anh chị em đang phục vụ tại ngũ, là hạ sĩ quan, chiến sĩ tham gia nghĩa vụ công an nhân dân, thuộc diện di dân, giãn dân trong 3 năm đến các vùng kinh tế khó khăn thì cần có Giấy tờ chứng minh quan hệ nhân thân của công dân với những người này;
- Đối với cán bộ công chức, viên chức, thanh niên xung phong phải có Giấy xác nhận của đơn vị đang công tác;
- Đối với học sinh, sinh viên phải có Giấy xác nhận của Nhà trường nơi đang theo học.
Về trình tự thủ tục tạm hoãn nghĩa vụ quân sự
Căn cứ theo thẩm quyền quyết định tạm hoãn nghĩa vụ quân sự tại Khoản 1 Điều 42 Luật nghĩa vụ quân sự năm 2015 thì công dân thực hiện thủ tục tạm hoãn nghĩa vụ quân sự theo trình tự như sau:
Bước 1: Khi có lệnh gọi nhập ngũ thì công dân mang hồ sơ xin tạm hoãn nghĩa vụ quân sự nộp tại Ủy ban nhân dân cấp xã để nộp hồ sơ
Bước 2: Ủy ban nhân dân cấp xã sẽ xem xét, đăng ký, quản lý công dân trong diện tạm hoãn nghĩa vụ quân sự và đề nghị ủy ban nhân dân cấp huyện sẽ ra quyết định tạm hoãn gọi nhập ngũ.
Bước 3: Chủ tịch ủy ban nhân dân cấp huyện sẽ ra quyết định tạm hoãn gọi nhập ngũ nếu hồ sơ hợp lệ. Trường hợp không hợp lệ công dân vẫn phải đi nghĩa vụ như bình thường.
Bước 4: Trên cơ sở quyết định của Chủ tịch ủy ban nhân dân cấp huyện thì Ủy ban nhân dân cấp xã sẽ niêm yết công khai danh sách công dân thuộc diện được tạm hoãn gọi nhập ngũ tại trụ sở Ủy ban nhân dân cấp xã, cơ quan, tổ chức trong thời hạn 20 ngày.